[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Koncepcje celu przedsiĊbiorstwa osadzone w róĪnych teoriach firmypodzieliü naleĪy na dwie grupy.Pierwsza z nich obejmuje cele faktycznie przezprzedsiĊbiorstwa realizowane.Wynikają one z obserwacji empirycznych i takichteorii przedsiĊbiorstwa, których zamiarem było wyjaĞnienie rzeczywistoĞci (teorieempiryczne).Cele z tej grupy w dalszej czĊĞci rozprawy nazywane są empirycznymicelami przedsiĊbiorstwa.Druga grupa obejmuje cele wynikające z teoriinormatywnych, tj.takich które zgłaszają postulaty co do poĪądanego stanu rzeczy.Są to zatem odpowiedzi na pytanie, co powinno byü celem przedsiĊbiorstwa i wkolejnych podrozdziałach nazywa siĊ je normatywnymi celami przedsiĊbiorstwa.W dalszej czĊĞci rozprawy odniesiono siĊ do celów z obu grup, wskazując narozbieĪnoĞü miĊdzy celami normatywnymi a empirycznymi.RozwaĪania zmierzająjednak do wskazania właĞciwego celu działania przedsiĊbiorstwa zarządzanego przezwłaĞcicieli, a zatem celu w ujĊciu normatywnym.1.3.2.Cel działania przedsiĊbiorstwa w teorii firmy – przegląd koncepcjiTradycyjna teoria przedsiĊbiorstwa przyjmuje, Īe celem działalnoĞci firmyjest maksymalizacja zysku.Zasada maksymalizacji zysku wymyka siĊ kryteriompodziału celów na empiryczne i normatywne.ZastrzeĪenia pod adresem taksformułowanego celu odnoszą siĊ zarówno do sprzecznych z nim obserwacjiempirycznych, jak i do faktu, Īe nie powinien on byü celem w ujĊciu normatywnym.Wynika to z faktu, Īe maksymalizacja zysku jest załoĪeniem w modelowaniuneoklasycznym, poczynionym bez dbałoĞci o to, w jakim stopniu odpowiada onorzeczywistoĞci146.NaleĪy zgodziü siĊ z T.Gruszeckim, Īe o ile przyjĊcie takiego załoĪenia byłopomocne w modelowaniu neoklasycznym147, o tyle traktowanie tego stwierdzeniajako obiektywnej i rzeczywiĞcie działającej prawidłowoĞci budziü musiwątpliwoĞci148.ZastrzeĪenia pod adresem maksymalizacji zysku jako celu empirycznegobudzą wnioski płynące z obserwacji rzeczywistoĞci.Wynika z nich, ĪeprzedsiĊbiorstwa nie maksymalizują zysku.Jako przykłady takich obserwacji moĪna145 Chodzi o cel przedsiĊbiorstwa nazywany przez A.NogĊ celem powszechnym.Oprócz tejkategorii wspomniany autor wyróĪnia takĪe cele autonomiczne przedsiĊbiorstw.Por.A.Noga, op.cit., s.64.146 Por.tamĪe, s.112.147 PrzyjĊcie takiego załoĪenia w modelowaniu ekonomicznym upraszcza rozumowanie ipozwala na wyprowadzenie dalszych zaleĪnoĞci.Por.T.Gruszecki, PrzedsiĊbiorca…, wyd.cyt., s.139.148 Pod adresem zasady maksymalizacji zysku T.Gruszecki wymienia zastrzeĪeniametodologiczne, empiryczne, ekonomiczne i etyczne.Por.T.Gruszecki, Współczesne…,wyd.cyt., s.159-166.60podaü:•właĞcicieli małych przedsiĊbiorstw, czĊsto jednoosobowych, którychgłówną motywacją jest „bycie swoim własnym szefem”;•przedsiĊbiorstwa rodzinne, których rozwój jest podporządkowanyzasadzie pozostawania pod kontrolą rodziny;•przedsiĊbiorstwa innowacyjne, których właĞciciele chcą zrealizowaü jakiĞnowatorski projekt;•przedsiĊbiorstwa non-profit, których działalnoĞü nastawiona jest na innecele niĪ zysk;•przedsiĊbiorstwa uĪytecznoĞci publicznej, których głównym celem jestzaspokajanie potrzeb publicznych149.Maksymalizacja zysku nie powinna byü takĪe celem w ujĊciu normatywnym.Problematyczna jest bowiem na przykład próba skonkretyzowania odpowiedzi napytanie o to, kto maksymalizuje zysk.PrzedsiĊbiorstwo nie jest bowiem jakimĞsuwerennym, podejmującym decyzje bytem.Działają w nim tylko ludzie, którzymogą mieü róĪne cele, w tym inne niĪ maksymalizacja zysku, o czym przekonujem.in.teoria agencji, teorie behawioralne czy menedĪerskie teorie przedsiĊbiorstwa.Ten problem dotyczy takĪe przedsiĊbiorstw zarządzanych przez właĞcicieli.RozbieĪnoĞü interesów nie wystĊpuje bowiem jedynie w firmach jednoosobowych.Ponadto próba uszczegółowienia omawianego celu prowadzi nieuchronnie domaksymalizacji zysku ksiĊgowego (np.zysku netto).Zysk ksiĊgowy obarczony jestwadami wynikającymi z ułomnoĞci rachunkowoĞci150.Skutkują one tym, Īe zyskksiĊgowy obliczony zgodnie z obowiązującymi przepisami moĪe przyjmowaü róĪnewielkoĞci, w zaleĪnoĞci od przyjĊtych zasad rachunkowoĞci, moĪe byü takĪekreowany przez zarządzających przedsiĊbiorstwem.W związku z tym realizacjapostawionego przed kierownictwem celu w postaci maksymalizacji zysku moĪepolegaü na ksiĊgowym kreowaniu wyniku, co nie wpływa albo wpływa destrukcyjniena efektywnoĞü przedsiĊbiorstwa151.149 Por.tamĪe, s.161-164.Wskazaü moĪna poza tym na inne zastrzeĪenia natury praktycznej.Maksymalizacja zyskuw ujĊciu proponowanym przez teoriĊ tradycyjną sugeruje, Īe cena maksymalizująca zyskustalana jest w punkcie zrównania siĊ przychodu marginalnego z kosztem marginalnym.Praktyka działania przedsiĊbiorstw pokazuje, Īe bardzo czĊstym sposobem ustalania cen jestnarzut zysku na koszty, co stoi w sprzecznoĞci z zasadą maksymalizacji zysku.150 Problemy te omówione są w rozdziale czwartym rozprawy.151 Odpowiedzią na przytoczone argumenty bywa stwierdzenie, Īe zasada maksymalizacjizysku jest ujĊciem modelowym i ogólnym, które co prawda abstrahuje od szereguuwarunkowaĔ rzeczywistej działalnoĞci przedsiĊbiorstw, ale pozwala odkryü pewną wspólnązasadĊ zachowaĔ bardzo róĪnorodnych podmiotów.Jest to tzw.umiarkowana postaü zasadymaksymalizacji zysku (por.T.Gruszecki, Współczesne…, wyd.cyt., s.166).JednoczeĞnietakie postawienie problemu oznaczałoby, Īe stwierdzenie, iĪ przedsiĊbiorstwa powinnymaksymalizowaü zysk, naleĪy rozumieü jako ogólne wskazanie na koniecznoĞü poprawy61Konieczne jest zatem znalezienie, moĪliwej do wykorzystania wrzeczywistoĞci gospodarczej i wolnej od zgłoszonych powyĪej zastrzeĪeĔ,odpowiedzi na pytanie, co jest właĞciwym celem działalnoĞci przedsiĊbiorstwa.Próby odpowiedzi na pytanie o cel działalnoĞci przedsiĊbiorstwapodejmowano takĪe w ramach alternatywnych teorii firmy, przy czym w wiĊkszoĞcirozwaĪania na ten temat dotyczyły celu faktycznie przez przedsiĊbiorstworealizowanego (celu empirycznego).Pierwszymi teoriami, które otwarciezakwestionowały zasadĊ maksymalizacji zysku były teorie menedĪerskie152.Wywodzą siĊ one z obserwacji duĪych zarządzanych przez menedĪerów korporacji zrozproszoną własnoĞcią, z których wynikało, Īe podmioty te nie maksymalizujązysku.Jako alternatywne cele realizowane przez korporacje zarządzane przezmenedĪerów (cele empiryczne) wskazano153:•maksymalizacjĊ sprzedaĪy – model W.J.Baumola (1959)154,•maksymalizacjĊ uĪytecznoĞci dla menedĪerów poprzez zwiĊkszaniewydatków dyskrecjonalnych – model O.E.Williamsona (1964)155,efektywnoĞci.Jednak takie ogólne zalecenie jest mało przydatne w rzeczywistymfunkcjonowaniu przedsiĊbiorstw.152 Por.tamĪe, s.157.153 Do teorii menedĪerskich, oprócz wymienionych w pracy, zalicza siĊ niekiedy takĪe teoriĊwzrostu firmy E.Penrose, prekursorki szkoły zasobów i kompetencji (ang.resorce-basedview of the firm, competence-based school).Por.E.Penrose, The Theory of the Growth ofthe Firm, Oxford, Blackwell, 1959; J.W.Stoelhorst, E.M.van Raaij, op.cit., s.4; N.J
[ Pobierz całość w formacie PDF ]