[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Cambridge Ancient History.Wiadomości na temat militarnegowykorzystania słoni podczas kampanii kartagińskich pochodzą z książki JohnaM.Kistlera, War Elephants, Westport 2006; L.E Glover, The Tactical Handlingof Elephant, Greece and Rome" 1948, t.17,nr49,s.1-11; oraz William Gowers,The African Elephant in Warfare, African Affairs" 1947, t.46, nr 182, s.42-49.Uznałem, że czytelnik będzie miał więcej pożytku z podania zródeł dotyczącychtego zagadnienia zebranych w jednym przypisie niż z odwoływa- nia się do poszczególnych prac przy omawianiu każdej kwestii szczegółowej.2Na temat składu etnicznego armii rzymskiej i kartagińskiej orazwartości militarnej poszczególnych oddziałów, patrz Louis Rawling,Celts, Spaniards and Samnites: Warriors in a Soldier's War, w: Tim Cornell, Boris Rankov, Philip Sabin, The SecondPunk War, s.81-95.3Liwiusz, Dzieje, księga 30, 32.Liwiusz stara się ukryć fakt, żeniektóre z plemion italskich ochoczo przeszły na stronę Hannibala: Wielu ludzi pochodzenia italskiego nie godziło się na pójście z nimdo Afryki i wyruszyło tam pod przymusem".Liwiusz jednak nie wspomniał, że przymus" ten wiązał się z obawą przed sprzedaniem w niewolę lub wymordowaniem tych, których Rzymianie uznali za zdrajców.Diodor posunął się wręcz do stwierdzenia, że Hannibal dokonałrzezi tych Italików, którzy odmówili pójścia za nim.Diodorus Siculus,Diodorus of Sicily, przeł.Francis R.Walton, Cambridge 1937, t.8,księga 27, 1 11.4Por.Philip Sabin, The Mechanics of Battle in the Second PunicWar, s.62.Sabin dowodzi, że stwierdzenie Liwiusza (księga 30, 33),iż macedońscy Grecy walczyli pod Zamą, jest oczywistą rocznikarskąfikcją, zainspirowaną pózniejszymi wojnami z Filipem V Macedońskim".5Louis Rawling, Celts, Spaniards, Samnites, s.91.6M.J.V.Bell, Tactical Reform in Roman Republican Army, Historia: Zeitschrift fur antike Geschichte" 1965, t.14, s.410-411.7Diodorus, Diodorus of Sicily, t.5, księga 18, 4.8Ibid., księga 3, 1.9Louis Rawling, Celts, Spaniards and Samnites, s.87; Italicus, Punka, t.3, 340.Głowy wrogów balsamowano olejem cedrowym i przechowywano z innymi zdobyczami wojennymi w skarbcach.10Louis Rawling, Celts, Spaniards and Samnites, s.92.11Ibid., s.82.12Więcej na temat wpływu tradycji hellenistycznej na taktykęHannibala, patrz K.W.Meildejohn, Roman Strategy and Tactics from509 to 202 BC, s.176; Giovanni Brizzi, Hannibal Punier und Hel-lenist, s.201-202. 13Podstawowym zródłem informacji o armii rzymskiej przed Scy-pionem i wjego czasach są Dzieje Polibiusza, księga 4, 19-42 (rzymski system wojskowy).Również Liwiusz, pomimo ignorancji w sprawach wojskowych i podyktowanychpatriotyzmem wyolbrzymień, pozostaje wartościowym zródłem.Dokładneinformacje dotyczące organizacji rzymskiego legionu i uzbrojenia wojskrzymskich można znalezć w jego Dziejach, księga 8, 8.Szczegółowym i dobrzeudokumentowanym zródłem dotyczącym tej problematyki jestdziewiętnastowieczne dzieło Williama Smitha, A Dictionary of Greek and RomanAntiąuities War, London 1854.Wiele informacji zawierają też prace E E.Adcock, The Roman Art ofWar Under the Republic, Cambridge 1940; LawrenceKeppie, The Mak�ng of the Roman Army: From Republic to Empire, London1984; Peter Connolly, Greece and Rome at War, Prentice--Hall 1981 ; JohnWarry, Warfare in the Classical World, London 1980; Adrian K.Glodsworthy,The Roman Army at War: 100 BC-AD 200, Oxford 1996; Catherine M.Gilliver,The Art of Roman War, London 1999.Bez wątpienia najważniejszą pracą dlazrozumienia rzymskiej sztuki wojennej w czasach wojen punickich jest książkapod red.Tima Cornelia, Borisa Rankova, Philipa Sabina, The SecondPunicWar, London 1996.HWilliam Smith, A Dictionary of Greek and Roman Antiąuities, s.490-491.15John Meiklejohn, Roman Strategy and Tactics From 509 to 202B.C,s.170-173.16 Kiedy liczba żołnierzy w legionie przekraczała 4000, pierwsze trzy oddziały (hastati, principes i velites) również proporcjonalniewzrastały liczebnie, jednak liczba triarii nie ulegała zmianie".WilliamSmith, A Dictionary of Greek and Roman Antiąuities War, s.496.17Richard A.Gabriel, No More Heroes: Madness and Psychiatry inWar, New York 1987, s.79-88.Na temat wpływu zabijania na ludzkąpsychikę, patrz też Dave Grossman, On Killing: The Psychological Costof Tearning to Kill in War and Society, Boston 1995.A także CharlesArdant du Picq, Primitive andAncient Combat, w: Battle Studies, Har-risburg 1946, rozdz.1
[ Pobierz całość w formacie PDF ]