[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Na temat wolnosci woli Tomasz z Akwinu mowi, ze twierdzenie, jakoby czlowiek nie byl wolny w swych postanowieniach, byloby zaprzeczeniem istoty natury Boskiej i ludzkiej i ze czlowiek moze nawet odmowic przyjecia laski ofiarowanej mu przez Boga24.Inni teologowie silniej niz Tomasz z Akwinu kladli nacisk na role wysilku czlowieka w dziele zbawienia.Wedlug Bonawentury intencja Boga jest obdarzenie czlowieka laska, lecz otrzymaja ja jedynie ci, ktorzy dzieki swym zaslugom beda do niej przygotowani.Tendencja ta narastala w ciagu trzynastego, czternastego i pietnastego wieku w systemach Dunsa Szkota, Ockhama i Biela, a rozwoj jej jest szczegolnie wazny dla zrozumienia nowego ducha reformacji, zwlaszcza od czasu, kiedy Luter skierowal swe ataki przeciw scholastykom poznego sredniowiecza, ktorych nazywal Sautheologen (parszywymi teologami).Duns Szkot akcentowal znaczenie woli.Wola jest wolna.Urzeczywistniajac swa wole czlowiek urzeczywistnia swoje indywidualne "ja", a samo to urzeczywistnienie stanowi najwyzsza satysfakcje jednostki.Skoro zas owa wola jest aktem indywidualnego "ja" za sprawa Boga, to nawet Bog nie ma bezposredniego wplywu na decyzje czlowieka.Biel i Ockham klada nacisk na role zaslug czlowieka jako warunku zbawienia, i wprawdzie oni takze mowia o pomocy Boskiej, ale rezygnuja z przypisywania jej zasadniczego znaczenia, co czynily dawniejsze doktryny25.Biel uwaza, §e czlowiek jest wolny i moze zawsze zwrocic sie do Boga, ktorego laska niesie mu pomoc.Ockham nauczal, ze natura ludzka nie zostala naprawde skazona przez grzech; wedlug niego grzech jest tylko pojedynczym aktem, ktory nie zmienia istoty czlowieka.Sobor trydencki stwierdza bardzo wyraznie, ze wolna wola wspolpracuje z laska Boga, lecz moze rownie dobrze powstrzymywal sie od tej wspolpracy26.Obraz czlowieka przedstawiony przez Ockhama i innych poznych scholastykow ukazuje go nie jako biednega grzesznika, lecz jako istote wolna, ktora z samej swojej natury jest zdolna do wszystkiego, co dobre, i ktorej wola nie jest zalezna od sil przyrody ani zadnych innych sil zewnetrznych.Zwyczaj kupowania odpustu, ktory odgrywal w poznym sredniowieczu coraz wieksza role i przeciwko ktoremu Luter skierowal jeden ze swych glownych atakow, wiazal sie z coraz mocniejszym podkreslaniem woli czlowieka i przydatnosci ludzkiego wysilku.Kupienie odpustu od emisariusza papieskiego zwalnialo czlowieka od kary doczesnej, ktora traktowano jako substytut kary wiecznej i - jak zwrocil uwage Seeberg27 - czlowiek ow mial pelne prawo oczekiwac, ze wszystkie grzechy beda mu odpuszczone.Na pierwszy rzut oka moze sie wydawac, ze praktyka nabywania od papieza odpuszczenia kary czysccowej przeczy idei skutecznosci wysilkow czlowieka dazacego do zbawienia, poniewaz wiaze sie z zaleznoscia od wladzy Kosciola i jego sakramentow.Do pewnego stopnia jest to prawda, ale prawda jest takze, ze tkwi w tym rowniez duch nadziei i ufnosci; jesli czlowiek mogl tak latwo uwolnic sie od kary, to ciezar winy powaznie malal.Czlowiek mogl wzglednie latwo wyzwalac sie od balastu przeszlosci i pozbywac nekajacych go niepokojow.Nie nalezy nadto zapominac, ze zgodnie z explicite czy tei implicite wylozona teoria Kosciola, efekt listu odpustowega zalezal od tego, czy jego nabywca wyspowiadal sie i wyrazil skruche28.Idee, ktore jaskrawo roznia sie od ducha reformacji, mozna rowniez znalezc w pismach mistykow, w kazaniach i w szczegolowych wytycznych dla spowiednikow.Znajdujemy w nich ducha afirmacji godnosci czlowieka i jego prawa do wyrazania calego swego "ja".Razem z taka postawa napotykamy pojecie nasladowania Chrystusa, rozpowszechnione juz w dwunastym wieku, oraz przekonanie, ze czlowiek moze dazyc do tego, by stac sie podobnym Bogu.Przepisy dla spowiednikow okazywaly wielkie zrozumienie dla konkretnej sytuacji jednostek i uznawaly subiektywne roznice miedzy nimi.Nie traktowano grzechu jako ciezaru, ktory przygniata i upokarza jednostke, lecz jako slabosc ludzka, dla ktorej nalezy miec wyrozumialosc i szacunek29.Rekapitulujac:sredniowieczny Kosciol kladl nacisk na godnosc czlowieka, wolnosc jego woli oraz fakt, ze jego wysilki nie byly bezuzyteczne;kladl nacisk na podobienstwo miedzy Bogiem a czlowiekiem, a takze na prawo czlowieka do ufnosci w milosc Boza.Wlasnie dzieki swemu podobienstwu do Boga ludzie mogli czuc sie wzajemnie zbratani i rowni.W poznym sredniowieczu, w zwiazku z poczatkami kapitalizmu zaczal narastac zamet i niepewnosc ale jednoczesnie coraz bardziej umacnialy sie tendencje akcentujace role woli i ludzkiego wysilku
[ Pobierz całość w formacie PDF ]