[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Perchten, Berchten):Demony niższego rzędu, należące do orszaku ->· Berchty.Pojawiały się najczęściej zimą, porywając ludzi na jakieś, bliżej nie określone, sabaty.Według późniejszej tradycji pomagały Berchcie w roznoszeniu prezentów 6 stycznia.PUCKI (niem.Pucken; ang.puck; norw.pukje):Duszki domowe, znane pośród wszystkich grup Germanów.Mogły nieść pomyślność gospodarstwu, ale mogły też szkodzić, w zależności od traktowania i nastroju.Pośród Anglosasów jednoznacznie traktowane jako złe duszki.SMOKI (pierwotna nazwa germańska nieznana, formy: ang.dragon, niem.Dmche, mają źródło w łacińskim draco, draconis — wąż, smok; w stisl.zachowała się natomiast nazwa węża [w domyśle: smoka] — ora, np.Midgardsorm; tak samo w sang.istniała pokrewna forma — worm, np.-» Stoorworm).Potwory, które do demonologii trafiły z mitologii (np.-> Nidhógg, Fafnir) w niemalże niezmienionej formie: potrafiły latać, ziały ogniem lub duszącymi oparami, zbierał)' skarby, by potem ich pilnować, znały mowę zwierząt (ten, kto napił się ich krwi, osiągał tę samą umiejętność), były podstępne, nie dotrzymywały słowa.Znały się na magii.STOOR (sang.Stoorwonn — dosł.Wąż/Smok Stoor):Stoor jest demonologiczną hipostazą znanego z mitologii Jórmunganda (prawdopodobniejsze wyjście) lub Nidhógga.Przedstawiano go jako gigantycznego morskiego węża-smoka, który, wynurzając się z wody, zatapiał ogromne połacie lądu.Jedynym sposobem przebłagania Stoora było składanie mu w darze dziewic.Miejscowy król — a jego córkę też miano ofiarować — obiecał następstwo tronu, królewnę i magiczny miecz Odyna temu, kto zabije potwora.Wyczyn powiódł się bohaterowi o imieniu Assipatle, który nakarmił Stoora płonącym torfem.Dalsza część legendy jednoznacznie wskazuje, że terenem jej powstania była Norwegia lub wyspy północnej części Szkocji, opanowane we wczesnym średniowieczu przez Norwegów.Dopiero później historia ta rozeszła się wśród Germanów południowej części Brytanii, jednocześnie zanikając w Skandynawii.Jest ona śladem jakiejś pierwotnej wersji germańskiego opisu stworzenia świata, przy czym tylko na skalę Morza Północnego.Umierający potwór stracił zęby, które wpadły do morza, tworząc łańcuchy Orkadów, Wysp Owczych i Szetlandów.Z ciała smoka utworzyła się Islandia, znana z wybuchów wulkanów (efekt ciągle wrzącego ognia w ciele Stoora).Ostatnim uderzeniem ogona wąż oddzielił Norwegię od północnej Danii (zwanej w opowieści Wyspą Nordjutland — chodzi o półwysep Wendsyssel na północy Jutlandii).TROLLE (skand, troll; ang.trow):Demoniczne potwory znane w Skandynawii, północnej Szkocji (Szetlandy) i Anglii.Niewątpliwie pierwowzoru trolli należy szukać wśród mitologicznych olbrzymów, przy czym olbrzymy walczył)' / bogami, zaś trolle nękały ludzi.Trolle zwykle był)' dużo wyższe od ludzi, zielone, brzydkie i cuchnące.Uważano je za prymitywne, co nie zmieniało faktu, że, /e względu na ich siłę, bardzo się ich obawiano.Polowały na ludzi i zwierzęta hodowlane, po czym je pożerały.Trolli należało się obawiać tylko nocą, gdyż światło dnia zamieniało je w kamień.Ta ostatnia cecha nawiązuje do pierwowzoru drugiego rodzaju trolli — krasnoludów (te też ginęły od słońca).Owe trolle drugiego typu miały wzrost i wygląd Svart Alfów, też żyły pod ziemią, też zajmowały się wydobywaniem metali szlachetnych, ale nie posiadały żadnego z talentów krasnoludów — ani nie potrafiły wytwarzaćwyrobów jubilerskich, ani nie posiadały magicznej władzy nad metalem.Na Wyspach Brytyjskich zachov\7ało się wierzenie, że ten, kto wyświadczył trollowi przysługę, mógł się potem spodziewać nagrody ze strony stwora.WILKOŁAKI (niem.Werwolf, ang.werewolf, duń.vaendf, norw.-szw.va-rulf: wszystko — „człowiek-wilk").Demonologiczną postać wilkołaka wywodzi się z mitologii, gdzie bohaterowie mogli dobrowolnie przybierać postać wilka i polować na wrogów (np.Helga kvida Hund.I, 38;41-43; też liczne fragmenty prozatorskiej wersji Sagi o Wolsungach).Prawdopodobnie germańskie wyobrażenie wilkołaka jest ściśle powiązanie z wojownikami zwanymi berserkerami (od stisl.berserker — odziany w skórę niedźwiedzia; pokrewne określenie: ulfhedhnar — w wilczej koszuli), którzy w czasie walki wpadali w szał bojowy i nie czuli zadanych im ran, a nawet mieli zamieniać się w niedźwiedzie, wilki, psy lub byki.W demonologii wilkołaki stały się nocnymi stworzeniami, atakującymi bydło i ludzi, zaś za dnia przybierającymi postać człowieczą.BibliografiaTEKSTY ŹRÓDŁOWE:Edda czyli Księga Religii dawnych Skandynawii Mieszkańców, [tłum.J.Lelewel], Wilno 1807.Edda to jest Księga Religii dawnych Skandynawii Mieszkańców.StarąSaemundińską w wielkiej części tłumaczył, Nową Snorrona skrócił Joachim Lelewel, Wilno 1828.Edda poetycka — tłum.A.Załuska-Strómberg, Biblioteka Narodowa s.II, nr 214, Wrocław 1986.Heimskringla — tłum.B.Adalbjarnarson, 1941-1951.Paweł Diakon: Historia rzymska.Historia Longobardów — tłum.I.Lewandowski, Warszawa 1995.Pieśń o Nibelungach — tłum.A.Lam, Warszawa 1995.Saga o Njalu — tłum.A.Załuska-Strómberg, Poznań 1968.Saxo Grammaticus: Gęsta Danorum, Kopenhaga 1931-1935.Tacyt: Dzieła t.II, tłum.S.Hammer, Warszawa 1957.The Prose Edda of Snorri Sturluson: Tales from Norse Mythology —tłum.J.I.Young, Berkeley 1964.The Saga of the Yolsungs — wyd.i tł.R.G.Finch, 1965.Źródła skandynawskie i anglosaskie do dziejów Słowiańszczyzny — wyd.itł.G.Labuda, Warszawa 1961.LITERATURA W JĘZYKU POLSKIM:Adamus M.: Tajemnice sag i run, roz.l, 2, Wrocław 1970.Bogowie, demony, herosi.Leksykon.Praca zbiorowa pod red.Z.Paska,hasła germańskie — K.Mikoś, Kraków 1996.Cotterell A.: Słownik mitów świata, Łódź 1993.Eliade M.: Historia wierzeń i idei religijnych:— t.II, roz.XXI, Warszawa 1994.— t.III, roz.XXXIV par.267, Warszawa 1995.Foote PG., Wilson D.M.: Wikingowie, roz.12, Warszawa 1975.Haavio M.: Mitologia fińska, roz.YI, Warszawa 1979.Kempiński A.M.: Słownik mitologii ludów indoeuropejskich, Poznań 1993.Krzak Z.: Megality Europy, s.291, Warszawa 1994.Leciejewicz L.: Normanowie, s.70-74, Wrrocław 1979.Margul T: Mity z pięciu części świata, roz.Bogowie skandynawskiej Północy, Warszawa 1989.Matthews J.i C.: Mitologia Wysp Brytyjskich, Poznań 1997.Piekarczyk S.:— Królowie-Herosi-Bogowie, w: Kwartalnik Historyczny, LXIX, 1962.— O społeczeństwie i religii w Skandynawii VIII-XI w., Warszawa 1963.— Religia Germanów, w: Zarys dziejów religii, praca zbiorowa pod red.J.Kellera, Warszawa 1968.— Barbarzyńcy i chrześcijaństwo, Warszawa 1968.— Mitologia germańska, Warszawa 1979.— Religia Germanów, w: Religie Bliskiego Wschodu i dawnej Europy.Zarys Dziejów, praca zbiorowa, Warszawa 1981.Roesdahl E.: Historia wikingów, roz.Stara i nowa religia, Gdańsk 1996.Roś J.: Heroje Północy, Warszawa 1969.Słupecki L.R: Wilkołactwo, roz.2, 3, 4, Warszawa 1987.Wolfram H.: Germanie, roz.II, Kraków 1996.WYBRANA LITERATURA OBCOJĘZYCZNA:Bentz W.: Die altgermanische Religion, w: W.Stammler — Deutsche Phi-lologie im Aufriss, 1957.Branston B.: Gods of the North, London 1955.Crossley-Holland K.: The Norse Myths, London 1980.Davidson H.R.E.: Scandinavian Mythology, London 1969.Dumezil G
[ Pobierz całość w formacie PDF ]