[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Innemu zabrałbym i tak, ale żeś z Prus, to cię i nie pokrzywdzę.Kmicic stropił się nieco; gdyby przyszło do sprzedaży, tym samym upadłby pozór jechania dalej i wypadałoby mu zawrócić do Prus.Podałwięc cenę tak wysoką, że niemal dwa razy większą od rzeczywistej wartości koni.Nadspodziewanie, oficer ani się oburzył, ani targował.– Dobrze – rzekł.– Wegnać konie do szopy, a wam zapłatę wraz wyniosę.Kiemlicze uradowali się w sercach, lecz pan Andrzej wpadł w gniew i począł kląć.Nie było jednak innej rady, jak zagnać konie.Inaczej padłoby zaraz podejrzenie na sprzedających, że pozornie tylko handlują.Tymczasem oficer wyszedł na powrót i podał Kmicicowi kawałek zapisanego papieru.– Co to? – rzekł pan Andrzej.– Pieniądze albo to samo co pieniądze, bo kwit.– A gdzie mnie zapłacą?– W głównej kwaterze.– A gdzie główna kwatera?– W Warszawie – odrzekł oficer uśmiechając się złośliwie.– My za gotówkę tylko handlujemy.Jakże to? co to?.– począłjęczeć stary Kiemlicz.– Furto niebieska!Lecz Kmicic zwrócił się ku niemu i patrząc nań groźnie, rzekł:– U mnie słowo pana komendanta tyle co gotowizna, a do Warszawy chętnie pojedziem, bo tam u Ormian towarów zacnych dostać moż-na, za które w Prusach dobrze zapłacą.NASK IFPUGZe zbiorów „Wirtualnej Biblioteki Literatury Polskiej” Instytutu Filologii Polskiej UG113Następnie, gdy oficer odszedł, rzekł pan Andrzej na pociechę Kiemliczowi:– Cicho, szelmo.Te kwity to najlepsze glejty, bo choćby i do Krakowa zajedziem z nimi skarżąc się, że nam płacić nie chcą.Łatwiej z kamienia ser wycisnąć niż pieniądze ze Szwedów.Ale to mi właśnie na rękę.Pludrak myśli, że nas wywiódł w pole, tymczasem nie wie, jakową przysługę nam oddał.Tobie zaś ja z własnej szkatuły za konie zapłacę, ażebyś uszczerbku nie poniósł.Stary odetchnął i już tylko ze zwyczaju nie przestawał narzekać przez czas jakiś:– Obdarli, zniszczyli, do nędzy przywiedli!Ale pan Andrzej rad był, widząc drogę przed sobą otwartą, bo to z góry przewidywał, że i w Warszawie mu nie zapłacą, a prawdopodobnie i nigdzie – będzie więc mógł jechać coraz dalej, niby swojej poszu-kując krzywdy, chociażby do króla szwedzkiego, który pod Krakowem się znajdował, zajęty oblężeniem dawnej stolicy.Tymczasem postanowił pan Andrzej zostać na noc w Przasnyszu, koniom wypocząć i nie odmieniając swego przybranego nazwiska, porzucić jednak skórę chudopacholską.Zauważył bowiem, że ubogiego koniuchę lekceważą wszyscy i prędzej każdy napadnie, mniej się odpowiedzialności za pokrzywdzenie charłaka obawiając.Trudniej mu też było w tej skórze i do zamożniejszej szlachty mieć przystęp, a stąd trudniej wyrozumieć, co kto myślał.Przybrał więc szaty stanowi swemu i urodzeniu odpowiednie i poszedł pod wiechy, aby się z bracią szlachtą nagadać.Lecz nie uradowa-ło go to, co słyszał.Po zajazdach i szynkach szlachta piła zdrowie króla szwedzkiego i na szczęście protektora trącała się kielichami ze starszyzną szwedzką, śmiała się z drwin, jakich oficerowie pozwalali sobie z króla Jana Kazimierza i Czarnieckiego.Tak strach o własną skórę i mienie upodlił ludzi, że wdzięczyli się do najeźdźców, skwapliwie podtrzymując ich dobry humor.Jednakże i owo upodlenie miało swoją granicę.Szlachta pozwalała drwić z siebie, z króla, z hetmanów, z pana Czarnieckiego, byle nie z religii, i gdy pewien kapitan szwedzki oświadczył, że taka dobra wiara luterska jak i katolicka, siedzący obok młody pan Grabkowski, nie mogąc znieść bluźnierstwa, uderzył go w skroń obuszkiem, sam zaś korzystając z tumultu wymknął się z szynkowni i zginął w tłumie.Zaczęto go ścigać, lecz przyszły wieści, które zwróciły uwagę w inną stronę.Oto kurierowie nadbiegli z doniesieniami, że Kraków się NASK IFPUG114Ze zbiorów „Wirtualnej Biblioteki Literatury Polskiej” Instytutu Filologii Polskiej UGpoddał, że pan Czarniecki w niewoli i ostatnia zapora szwedzkiego panowania zniesiona.Szlachta oniemiała w pierwszej chwili, lecz Szwedzi poczęli weselić się i wiwatować.W kościele Świętego Ducha, w kościele Bernardynów i w niedawno wzniesionym przez panią Mostowską klasztorze Bernardynek kazano bić w dzwony.Piechota i rajtaria wystąpiły na rynek z browarów i postrzygalni w bojowym porządku i nuż dawać ognia z dział i muszkietów.Następnie wytoczono beczki z gorzałką, miodem i piwem dla wojska i mieszczan, porozpalano beczki ze smołą i ucztowano do późnej nocy.Szwedzi powyciągali mieszczanki z domostw, by tańczyć z nimi, weselić się i swawolić.A wśród tłumów rozhukanego żołnierstwa włóczyły się gromady szlachty, która piła wraz z rajtarami i musiała udawać radość z upadku Krakowa i klęski pana Czarnieckiego.Kmicica obrzydzenie porwało i wcześnie schronił się do swej kwatery na przedmieściu, ale spać nie mógł.Trawiła go gorączka i wątpliwości obsiadły mu duszę; czy nie za późno nawrócił z drogi, gdy już cały kraj był w ręku szwedzkim.Przychodziło mu do głowy, że już wszystko stracone i Rzeczpospolita nigdy nie wydźwignie się z upadku.„To już nie wojna nieszczęśliwa – myślał sobie – która się utratą prowincji jakowej skończyć może, to zguba zupełna, to cała Rzeczpospolita prowincją szwedzką się staje.Samiśmy się do tego przyczyni-li, a ja lepiej niż kto inny!”Ta myśl paliła go, a sumienie gryzło.Sen od niego uciekał.Sam nie wiedział, co ma czynić: jechać dalej, zostać w miejscu czy wracać?.Choćby też kupę zebrał i Szwedów począł podchodzić, będą go ścigać jak rozbójnika, nie jak żołnierza.Zresztą jest już w obcej okolicy, w której go nikt nie zna.Kto do niego przystanie? Zlatywali się do niego nieustraszeni ludzie na Litwie, gdy jako przesławny ich zwoły-wał, ale tu, choćby kto słyszał o Kmicicu, to go miał za zdrajcę i szwedzkiego przyjaciela, z pewnością zaś nikt nie słyszał o Babiniczu.Na nic to, na nic i do króla jechać, bo za późno.Na nic i na Podlasie jechać, bo go konfederaci za zdrajcę mają, na nic się na Litwę wracać, bo tam Radziwiłł włada, na nic zostawać, bo tu roboty nie ma żadnej.Najlepiej by ducha wyzionąć, by na ten świat nie patrzeć i przed zgryzotami uciec!Lecz na tamtym świecie zali będzie lepiej tym, którzy nagrzeszyw-szy, niczym win swych nie zgładzili i z całym ich ciężarem przed są-NASK IFPUGZe zbiorów „Wirtualnej Biblioteki Literatury Polskiej” Instytutu Filologii Polskiej UG115dem staną? Kmicic rzucał się na swym łożu, jak gdyby na łożu tortur leżał.Podobnie nieznośnych mąk nie przechodził nawet w chacie leśnej Kiemliczów.Czuł się silnym, zdrowym, przedsiębiorczym, dusza rwała się w nim do tego, by coś poczynać, by działać, a tu wszystkie drogi były zamknięte, choć tłuc głową o ścianę, nie masz wyjścia; nie masz ratunku i nie masz nadziei! Przemęczywszy się przez noc na łożu zerwał się do dnia, zbudził ludzi i ruszył z nimi przed siebie.Jechał ku Warszawie, ale sam nie wiedział, po co i dlaczego? Byłby na Sicz uciekł z desperacji, gdyby nie to, że czasy się zmieniły i że Chmielnicki razem z Buturlinem przycisnęli właśnie hetmana wielkiego koronnego pod Gródkiem, roznosząc przy tym ogień i miecz na południowo-wschodnich krainach Rzeczypospolitej i zapuszczając aż pod Lublin drapieżne swe zagony.Po drodze do Pułtuska spotykał wszędy pan Andrzej oddziały szwedzkie eskortujące wozy z żywnością, zbożem, chlebami, piwem, i stada wszelkiego rodzaju bydła
[ Pobierz całość w formacie PDF ]